Una sintèsi de las bèlas

Lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) a publicat una sintèsi impressionanta (158 paginas!) dels sons trabalhs despèi junh de 1997. Lo document aquel es de telecargar aciu.

Çò interessant del document aquel es tanben l'avantdire del Prof. Sauzet, que còpii çai-jos:

Es costumièr entre los occitanistas de se plànher de l’incompletud o de l’instabilitat de la nòrma. I a pr’aquò quicòm de pièger que l’instabilitat o l’incompletud, es l’idèa de l’instabilitat e de l’incompletud… Dins los faches, per qual vòl prene las causas sens passion, las formas comunas de l’occitan e almens la grafia de la lenga son pro fixadas e definidas. Digam que son fixadas a l’auçada de çò que demanda un bon foncionament social. L’incoeréncia observada dins las practicas d’escritura s’apren mai que mai a l’ignorància, e lo malaise al pessimisme qu’a l’abséncia objectiva de fixacion.

L’ignorància causa de confusion, per part es ignorància de la lenga e pas de la grafia o de la nòrma. De la combatre implica lo desvolopament de l’ensenhament de l’occitan, inicial e contunhat, objectiu essencial mas que passa la competéncia del Conselh de la Lenga Occitana (CLO), e mai sos membres i contribuiscan totes dins las institucions o associacions que ne son membres.

L’ignorància e lo pessimisme seràn pasmens utilament combatuts se los occitanistas preocupats de la lenga e de sa regulacion son ben convencuts eles que dispausan fondamentalament d’una fixacion normativa clara e sufisenta, e se, en n’essent convencuts ne sabon convéncer los autres. Se tanben e evidentament fan passar lo messatge que los usatges codificats son pas los enemics mas los complements e finalament los ajutòris dels usatges espontanèus e informals.

Dempuèi 1996 que se fondèt, lo Conselh de la Lenga Occitana a fach de bon trabalh e util. Cal ramentar que quand se creèt l’occitanisme viviá dins lo sentiment d’una mena d’esquisma a prepaus de saber « consí fixar una normalizacion coherenta » o « cossí fixar una normalisacion coërenta ». Lo CLO permetèt de resòlver dins lo consensus los ponches concrets de divergéncia e totes s’acordèron e s’acòrdan encara per trabalhar a « cossí fixar una normalizacion coerenta ». Tanben lo Conselh reglèt la question subreinvestida de la grafia del mot « image » o « imatge ». Ara tot aquò es reglat, e lo quite Robèrt Lafont (que sabèm coma teniá a image...) escriu conscienciosament e disciplinadament « un imatge » dins sas òbras recentas, Jacme Taupiac el forma desenant escrupulosament en « -izar » los neologismes que sas cronicas n’an mestièr. Mai que mai, quand l’incoeréncia persistís, es venguda insignificanta, desprovesida de l’enjòc ideologic que l’empoisonava d’escondons.

Ara cal evitar que lo desapassionament de la question acresca lo sentiment de confusion. Es essencial de remplaçar la polarizacion polemica sus qualques detalhs per lo mestreg apasimat de l’ensem de la nòrma grafica e, quand ne vira, de la nòrma linguistica de l’occitan.

Per aquò, en mai de resòlver de divergéncias e d’atudar las pelejas que las divergéncias noirissián e se’n noirissián, lo CLO menèt un trabalh essencial de recapitulacion e de reglatge de la nòrma. O faguèt en prenent lo temps que permetèt la difusion a un cèrt nombre d’actors essencials e en prenent lo temps per los escambis, qualques còps agres mas sempre utils. Sesilha après sesilha e entre las sesilhas, en relevant las mancas e las incoeréncias, Domergue Sumien s’es fach amb rigor e paciéncia, lo secretari d’aquela sintèsi. L’a noirida de las reflexions sistematicas que menava per la preparacion de sa tèsi que se debanèt dins lo temps de foncionament del Conselh. Li devèm de poder uèi presentar al public un document clar e practic que permetrà a totes que de bona fe dobtan sul reglatge de la grafia classica de l’occitan de seguir una causida collectiva. S’agís ben d’un reglatge basicament grafic, esperlongat dels reglatges linguistics minimals de l’usatge modèrne de la lenga (tocant en particular la neologia sabenta).

Aqueste document a per vocacion d’èsser mes a disposicion de totes. Es disponible en linha mercé a la revista Linguistica Occitana e a Gianni Vacca que l’aculhisson; e encoratjam, lo CLO, sa reproduccion (fidèla) e sa difusion per totes los mejans que semblaràn apropriats. Sèm conscients ça que la qu’un document aital, ni per èsser largament difusat e escampilhat, es pas qu’una solucion provisòria e una estapa. Es per son integracion dins d’instruments normals de referéncia linguistica qu’una fixacion normativa fonciona normalament. Un usancièr del francés consulta pas lo luòc internet de l’Académie Française o d’una comission de terminologia quand a un dobte sus un ponch ortografic: agacha un diccionari d’usatge e aqueles diccionaris presentan de solucions coerentas.

Lo CLO a complida l’òbra que se podiá complir dins una logica de consensus e de reglatge qu’èra la de sa fondacion. Se pòt pas anar mai luènh qu’amb doas condicions.

Una condicion es lo desvolopament pels occitanistas e en occitan de trabalhs linguistics scientifics o almens rigoroses e metodics. S’agís de se donar los mejans de produire d’espleches d’usatge, de referéncia e de qualitat: diccionaris e gramaticas. I caldrà saber integrar la dimension normativa e la dimension descriptiva, per tal que la lenga normada servisca per classar e explicitar la lenga descricha, que la realitat orala e textuala descricha de l’occitan fondamente los usatges normats dins la realitat de la lenga, dins lo temps e l’espaci. Avèm los instruments istorics de l’estudi de l’occitan, diccionaris, descripcions, atlasses, sens doblidar la sintèsi de Ronjat. Avèm los instruments tanben de l’estudi del domeni galloromanic (pensi a l’FEW), e mai del domeni romanic. Avèm d’instruments d’usatge d’urgéncia, sovent faches amb consciéncia e la volontat de servir la lenga e sa vida. La plaça manca per los citar totes e fariá dòl de macar qual que siá per un oblit. D’unes que i a fan explicitament referéncia a las causidas del CLO. Mas l’enjòc ara es de se donar en occitan d’instruments de referéncia incontestables. Es lo pas que l’occitan passèt pas dins sa renaissença al sègle XIX. La literatura floriguèt e compliguèt fins a un cèrt ponch lo prètzfach que se bailèt de reabilitacion de la lenga d’òc. Mas los intellectuals occitanofòns faguèron pas lo pas d’emplegar l’occitan coma metalenga a l’encòp de la promocion de la lenga e de son estudi. En francés s’estudièron e se publiquèron los Trobadors. En francés s’estudièron e se descriguèron los dialèctes occitans. En francés o en alemand, en italian, en anglés. La Revue des langues romanes publiquèt de literatura d’òc a costat de la linguistica e polemiquegèt amb la Romania parisenca a prepaus del limit linguistic, mas publiquèt pas de linguistica o de critica en occitan abans los ans 50 del sègle 20. Un poèta, lo quite Frederic Mistral, carguèt la tasca de redigir un diccionari de sintèsi a l’encòp descriptiu e d’usatge, ont la lematization normativa (segon lo provençal literari) servís d’ossada per integrar tant la neologia coma l’informacion descriptiva (dialectologica e textuala). Lou Tresor dóu Felibrige es pasmens un diccionari bilingue, ont l’occitan s’explicita per la traduccion al francés o la definicion en francés. Ni per aquò demòra aquel diccionari una referéncia indespassada de la lexicografia occitana e se sap çò qu’Alibèrt li deguèt per elaborar son diccionari « segon lo lengadocian » que son aportacion decisiva es mai que mai grafica coma se sap. Amodat per l’exemple catalan, Alibèrt escriguèt pr’aquò sa Gramatica occitana en occitan. En occitan puèi se publiquèron las brocaduras que presentan los principis de la grafia occitana. Ara s’agís de provesir la lenga occitana d’instruments de referéncia en occitan. Lo prètzfach es immens e las condicions per lo complir multiplas. Una d’aquelas condicions es de n’acabar amb la discussion de la codificacion per passar a l’utilizacion sistematica de la forma codificada de la lenga.

A costat d’aquel trabalh scientific, una autra condicion del necessari despassament de l’òbra del CLO es politica. Es mestièr que de causidas normativas, fins ara portadas essencialament per lo bon voler e lo sens de la responsabilitat dels actors (e finalament es miracle qu’ajam pas mai de confusion que n’avèm), recépian la validacion d’una reconoissença per de collectivitats territorialas occitanas e las institucions que ne dependon.

En publicant aqueste document de sintèsi lo CLO senhala lo trabalh fach, dona un instrument immediatament util e pausa una pèira d’espèra. Lo CLO a ben jogat lo ròtle que s’èra donat. Per anar mai luènh cal qu’un CLO renovat o una autra estructura prenga la relèva. Per èsser eficaça e far realament avançar la situacion de la lenga, la novèla institucion o lo novèl CLO deurà èsser ligat als luòcs de competéncia e d’intervencion linguistica (associacions, ensenhament, universitats), deurà èsser reconegut de qualque biais per las collectivitats territorialas, las Regions bèl primièr, qu’an entreprés una prefiguracion de politica linguistica en favor de l’occitan, deurà enfin se donar los mejans de produire o de s’associar a la produccion d’instruments de referéncia incontestables en matèria de lenga occitana. La Comission deth traductor a recebut del Departament de Cultura e Ensenhament del Conselh Generau d'Aran e de l’Oficina per l’Occitan en Catalonha (creada a la Generalitat de Catalonha après l’oficializacion de la lenga occitana) la mission de fixar las causidas linguisticas e graficas d’un traductor automatic catalan-occitan en collaboracion amb una entrepresa d’engenhariá informatica. Los membres d’aquela comission son de linguistas amb de perfils de competéncia pro divèrses e son mandatats per las Regions occitanas de tres estats ont l’occitan se parla. La Comission deth traductor recampa doncas la competéncia, la validacion politica e la perspectiva d’una realizacion concreta. A sauput en mai evitar las proclamacions ufanosas que fan nàisser d’inutils enjòcs de prestigi e de poder. Aquela estructura es una bona prefiguracion, çò’m par, de l’institucion que nos caldrà desenant far foncionar per contunhar l’òbra del CLO, que siá aquela institucion lo CLO meteis o una autra estructura.

Ara per ara, la presenta sintèsi marca un camin percorregut e nos convida a anar mai luènh. Fòrça mai luènh.