06 October 2006

Lou pouèto marsihés Victor Gelu (1806-1885)

Article de Renat Merle levat de Prouvènço d'Aro n°214 de setembre de 2006
Quàuqueis amiro pèr un anniversàri
1806-2006... Mai un anniversàri... Es de modo. Franço n'a tant celebra despuèi quàuqueis annado, trop souvènt sènso voio vivènto... Mai aquèu d'anniversàri va mancaren pas, que se nautre celebren pas Gelu, qu va fara au plan regiounau, pèr parla pas dóu naciounau...

Neissu en 1806 à Marsiho, dins lou vièi quartié poupulàri dei Carme, aquel enfant de fournié recebè uno "bono educacien", mai la mort dóu paire lou remando à la boutigo familialo. Pèr pas gaire de temps. Fournié manca, coumedian barrulaire dins Franço touto, pichot emplega d'avoua à Lioun, Gelu perlongo soun bagàgi escoulàri, mai que mai literàri, d'uno culturo franceso duberto sus soun temps, dóu coustat de Beranger e noun pas dei fadour roumantico.
A Lioun, Gelu rescountro la lucho dei classo, emé l'insurreicien dei Canut contro l'egouïsme dei mèstre. Revóuto vano. La mouralo es que fau capita soucialamen, coumo soun fraire Nouvé, moulinié. Capito, mai au pres de soun amo.
Gelu quito Lioun, que regretara de-longo, pèr un proujèt argerin avourta. Se tirasso à Marsiho, oucious, o emplega de soun fraire, fin qu'au suicide manca.
En 1840, a 34 an, cerco encaro sa plaço dins la vido e dins la soucieta. Mai es l'an que publico Chansons provençales et françaises, par Victor Gélu, encò de Senés, à Marsiho. Chansons françaises? En francés, va fau bèn dire, lou paure Gelu es pas mai qu'un escrivan de rescontre. Mai en prouvençau, va iscriéure sei countradicien, seis ambicien decebudo, seis amista, dins lou Marsiho de la Mounarquìo de Juliet, en plen vanc ecounoumic e demougrafi, tant coumo dins lou souveni dóu Marsiho de soun enfanço. L'óuriginalita de Gelu es pas d'escriéure en prouvençau: à Marsiho l'erso d'escrituro prouvençalo deis annado 1830-1840 es uno evidènci. Uno escrituro que la prèsso loucalo presènto justamen coumo de la poésie provençale pour les classes moyennes de la société. Dins soun amour desespera de la lengo mairalo, Gelu retrobo pas encò d'aquélei "pouèto" "lou genìo de la lengo", i'a pas gaire lengo de cadun, aro de mai en mai abandounado au pichoun pople.
L'óuriginalita de Gelu es dins soun biais d'escriéure. Prèsto sa voues à la plèbo dei desclassa, eis abandouna de la marcho au "prougrés". Rèn de vèire emé lou "nèrvi" Chichois, enfant dóu journalisto Benedit, qu'amusara tout Marsiho. Lei "mascle" de Gelu soun pas recuperable. S'èro jamai fa uno cauvo ensin.

Gelu revouluciounàri?
Chantre de la revóuto de la plèbo materialisto e jouïsserello? Se n'en defendra de-longo. Es pas jamai esta un poulitico, enca mens un revouluciounàri. A supourta la Mounarquìo de Juliet, mai detestara l'Empèri. Soun prepaus, founda sus uno grosso fisanço dins soun biais à maneja uno eisino magnifico, mai qu'es pèr mouri, lou parla marsihés, es pas lou prepaus d'un militant. Rèn que la crido d'un ome qu'a pas pouscu trouba sa plaço dins aquelo soucieta, e que, sènso trop saché qunto, pantaio d'uno autro soucieta, mai umano. E que, fauto de salido veritablo, descargo aquéu pes d'insatisfacien e d'amarun dins uno inagoutablo noustalgìo de l'enfanço, e dóu passa. A fortiori dins la lengo d'aquéu passa.
Lou pople de Gelu porto ges de counsciènci linguistico. L'avans-prepaus de Gelu, tèste francés remarcable, pauso l'aparènto absurdeta de la causido de lengo: sei persounàgi, darrié loucutour dóu prouvençau, va parlan perqué soun ilitera, legiran pas jamai Gelu. Bessai que l'entendran, dins lei guingueto mounte canto... Mai lou publi que Gelu espèro es lei mié-bourgés cultiva, que troubaran dins aquelo "lengo souvàgi" lou contro-pèd dóu francés du Bon Ton.
Dins sa prefàci de 1840, e se li tendra, Gelu denègo tout avenidou à la lengo, refuso touto tentativo de Reneissènço, e adounc touto normo grafico. Faudra pas s'estouna de lou vèire irounic o à l'escart dei primié recampamen dei "pouèto prouvençau" (Arle 1852, z-Ais 1853). Après la neissènço dóu Felibrige (1854), refuso tout countat emé lei Primadié. Empacho pas mens que fai escolo, emé lou realisme dei Troubaire marsihés coumo lou jouine Marius Bourrelly tre 1842, Lejourdan, etc.
Après sa publicacien de 1840, Gelu coumpausè uno brassado de cansoun de la memo veno: lou terrible Tramblamen (1841), sènso poudé va publica. Marsihés es, e demoro, sènso faire siéu l'ourizoun de la lengo d'Oc touto. Va counèisse pasmens: recebè lou famous pouèto gascoun Jasmin en 1848.
Amadura, apasima, deliéura dei relacien nevroutico emé sa maire, soun fraire, sa cougnado, a founda famiho, e fau bèn viéure. Moulinié, après d'ana e retour penible entre Itàli e Franço, s'en revèn au païs e li restara. Mai pèr éu Marsiho, negado de Gavot e de "Bachin", traucado de carriero novo, es pas pus Marsiho...
Maugra quàuqueis amista, mai que mai erudito, à Marsiho e à Touloun, Gelu es un ome soulet. E la distànci mespresènto que gardo en regard dóu recampamen felibren li durbira ges de porto d'aquéu coustat, bèn entendu.
Gelu tourno edita sei cansoun en 1856, aumentado de tèste nouvèu e de traducien. D'aquesto reedicien, s'esperavo senoun la glòri, à tou lou mens uno recounouissènço e la soulucien de proublèmo de finanço dei gros. Mai, maugrat lou soustèn dóu bourgés Athénée de Marseille, que l'avié ignoura en 1840, la publicacien capito pas gaire, e, piège, lou fa escana pèr uno censuro óuficialo mouralisanto que laisso passa lou remirable pouèmo countro la guerro de Crimèio, Veouzo Mègi, mai coundano l'atteinte aux bonnes mœurs!
Gelu a dins sei tiradou un tèste superbe en proso prouvençalo, Nouvè Grané, tèste d'autant mai remarcable que la proso èro fin aro praticamen absènto dei publicacien prouvençalo. Dins la counsciènci amaro de l'isoulamen culturau, mai dins uno meno de pas dóu cor, Gelu tourno em' aquelo proso à la paraulo mai "nourmalo" dei païsan dóu pròchi terradou. Se lei tèmo passeïste e arcadian pounchejon autant dins Nouvè Grané que dins bèn de tèste felibren dóu temps, la denounciacien de la nouvello soucieta capitalisto e industrialo li peto em' uno forço inegalado. Troubara ges d'editour.
Acabara sa vido dins un isoulamen relatiéu en regard de la Reneissènço prouvençalo. Mai es pas soulet. Pèr eisèmple, triounfo à Touloun en 1873. E lei Troubaire marsihés, emé lou jouine soucialisto Antido Boyer, lou vènon saluda en 1881.
Defuntè en 1885.
Un an après sa mort, recounouissènço poustumo, espelis uno edicien coumplèto de seis obro, em' un remirable avans-prepaus de Mistral. Provo bello que soun obro èro pas letro morto. E que l'es toujour pas.

No comments:

Post a Comment